01.12.2015, 11:37
Pomimo odizolowania i wielowiekowego, skrupulatnego zachowywania odrębności kulturowej Nipponu wiele elementów czy postaci ma swoje odpowiedniki i w naszej rodzimej kulturze. Jak chociażby Issun Boshi, czyli Tomcio Paluch
Skupię się jednak na bardziej niepokornych istotach.
Pojęcie yōkai tyczy się wszelakich stworów, których boją się Japończycy. Obejmują duchy, widma, demony, zjawy, diabły, złośliwe skrzaty i inne.
Oni czyli diabły. Pojawiają się w najstarszych legendach. Są najczęściej sporych rozmiarów a skóra występuje niemalże w każdym kolorze. Zazwyczaj mają rogi, troje oczu, po trzy palce u rąk i stóp. Noszą przy sobie młot bądź pikę z metalowym bolcem. Czasem przywdziewają tygrysią skórę. Potrafią latać, jednak nieczęsto korzystają z tej umiejętności. Według różnych źródeł mniej lub bardziej inteligentne, za to okrutne, złośliwe i pożądliwe. Nie są przyjazne ludziom i często wyrządzają szkody. Gustują w ludzkim mięsie i nie odmawiają sake. Istnieje żeńska odmiana tych stworzeń - hannya.
Ama-no-jaku to demon wyglądający jak Oni, ale mniejszy. Uwielbia robić ludziom na złość. Potrafi nie tylko czytać w myślach, ale również zaszczepić w nich pokusę czy cel, do którego ludzie dążą za wszelką cenę. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo człowiek starałby się go zrealizować, skutek jest zupełnie odwrotny do pragnień.
Baku - pochodzi z mitologii chińskiej. Specjalizuje się w pożeraniu snów. Jego wizerunek wieszano więc przy łóżkach, by przeganiał koszmary, a także przy łóżkach osób chorych, by "zjadał" choroby.
Gaki to potępieńcy, którzy marnowali jedzenie i za karę trafili do Gakaido, czyli świata głodu. Zjawiają się w ludzkim świecie, aby pożywić się ludzką krwią i mięsem. Mają spiczaste uszy, szerokie usta, wychudzoną sylwetkę, poza pustym, rozdętym jak balon brzuchem.
Goryō – rodzaj japońskich duchów. Ich nazwa składa się z dwóch znaków kanji: 御 (go) oznaczającego honorowy oraz 霊 (ryō) oznaczającego duszę, ducha. Goryō zazwyczaj są duchami mścicielami osób wywodzących się z klasy arystokratycznej, szczególnie osób, które umarły śmiercią męczeńską. Jedynym sposobem, aby ukoić gniew duchów było wezwanie Yamabushi, którzy potrafili wykonać rytuały w celu uspokojenia duszy zmarłego.
HITO-DAMA - odpowiednik orbów. W Japonii uważa się, że to duchy osób niedawno zmarłych, które przybrały postać kulistego, błędnego ognika, pomarańczowego, bladoniebieskiego lub białego. Czasami widuje się je przed śmiercią chorego. Niektórzy uważają, że na wszystkim, czego dotkną, zostawiają substancję zwaną u nas ektoplazmą.
Hitodama - dobrze nam znane błędne ogniki, które zwabiały podróżnych w pułapkę.
Ittan-monen to byt atakujący najczęściej nocą, wyglądem przypominający długi, ognisty całun. Materializuje się nagle w powietrzu, owija wokół twarzy ofiary i zatrzymuje jej oddech.
Jikininki - odpowiednik zombie. Dusze, które za życia grzeszyły egoizmem, pychą i chciwością zamieniają się w jikininki, które pożywiają się ciałami zmarłych, które rozrywają długimi szponami. Jedynym sposobem na przepędzenie ich jest modlitwa duchownego za duszę, która się nim stała.
Jubokko. Występowały w miejscach, gdzie dawniej toczono bitwy. Wierzono, ze drzewa rosnące w pobliżu wchłaniały krew poległych. Tak pojawiały się upiory, których pragnienie zaspokoić mogła właśnie tylko krew. Czekały więc, aż ktoś przysiądzie w cieniu drzewa, krępowały go gałęziami i wysysały krew.
Kappy to stworzenia o wiele inteligentniejsze niż oni, ale i o wiele złośliwsze. Kappa przypomina z wyglądu małpę, ale ciało pokryte jest łuskami albo płytkami jak u żółwi. Przeważnie są wzrostu 10-letniego dziecka. Stwory te żyją w rzekach, stawach i jeziorach. Podobnie jak wampiry wysysają krew, jednak zadowalają się krwią każdej istoty. Niewielkie wgłębienie na czubku głowy po wypełnione jest wodą, co pozwala im przetrwać na lądzie. Gdy woda wysycha, kappa traci moc, a według niektórych podań po prostu ginie. Zwabia do wody dzieci i topi je.
KO-DAMA - duchy zamieszkujące bardzo stare drzewa. Ko-dama nie można zobaczyć, lecz można usłyszeć. Lubią naśladować ludzkie głosy, tworząc tym samym leśne echo. Człowiek, który zetnie drzewo, zamieszkiwane przez ko-dama, narazi się na jego wielki gniew, sprowadzając nieszczęście nie tylko na siebie, lecz także na całą swoją wioskę. Często więc, aby chronić drzewa zamieszkiwane przez' duchowych opiekunów, oplata się wokół ich konarów poświęcone, grube sznury.
NINGYO - Syrenka. Bardzo podobna do swojej europejskiej odpowiedniczki. Różnica w wyglądzie tkwi oczywiście w jej kolorze skóry, rysach twarzy i włosach, które są czarne i proste. Orientalna syrena wydaje się być smutna. Łzy jej natomiast zamieniają się w perły. Legendy wspominają, że jeśli dziewczyna zje mięso pięknej ningyo, czas się dla niej zatrzyma i może żyć przez tysiąc lat, będąc piękną i młodą. Jeśli zrobi to dorosła kobieta, odmłodnieje, wypięknieje i będzie żyła tyle samo. Ningyo nie jest skora do kontaktów z ludźmi, ale czasem pojawia się, aby ich ostrzec lub udzielić rady.
Obake (lub bakemono) - Upiór będący duchem zmarłej osoby. Pojawia się, aby dokończyć ziemskie sprawy. Zazwyczaj kieruje nim miłość lub nienawiść. Obake przebywający na ziemi z powodu miłości, jest dla ludzi niegroźne. Pojawiają się w widmowej, ale miłej dla oka postaci, jaką nosiły za życia. Prawdziwym utrapieniem są natomiast przerażające upiory, które przywołała na świat nienawiść i chęć zemsty. Obake takie w pierwszej kolejności, nękają sprawców swoich nieszczęść, lecz przy okazji obrywa się wszystkim, który upiora widzieli. Zdarza się nawet, że zabijają w akcie zemsty.
Sakura-onna - Piękne strażniczki drzewa będącego symbolem Japonii - wiśni. Ich rolę opiekuńczą wobec wiśni, można porównać do driad, które opiekowały się drzewami, przez nie zamieszkiwane.
Shikigami - Przywoływany do życia przez Onmyo-shi (magów). Wygląda jak mały oni i jest posłuszny woli swojego twórcy. Potrafi przybrać postać dowolnego zwierzęcia lub ptaka. Może również wniknąć w ciało zwierzęcia i przejąć jego wolę. Najgroźniejsze Shikigami potrafią wnikać w duszę człowieka, który w ostateczności może zabić osobę wskazaną mu przez jego Shikigami. Demon może być również groźny dla swojego stwórcy. Zbyt bezwzględnie wykorzystywany może go zaatakować i zabić.
Tengu – mityczne istoty, występujące w japońskim folklorze, sztuce, teatrze i literaturze. Jedne z najbardziej znanych yōkai, niekiedy czczone jako kami w religii shintō. Mimo, że ich nazwa pochodzi od podobnych do psów chińskich demonów (Tiangou), uważano, że tengu przybierają postać drapieżnych ptaków i przedstawiano je jako istoty łączące ludzkie i ptasie cechy. Na najstarszych wizerunkach tengu ukazywane są z dziobami, które następnie w procesie antropomorfizacji uległy przekształceniu w nienaturalnie długie nosy, dając początek współczesnemu popularnemu wyobrażeniu tengu. W buddyzmie tengu uważane były za złośliwe demony i zwiastunów wojny. Wizerunek ten z czasem uległ przekształceniu w opiekuńcze, chociaż nadal niebezpieczne, duchy gór i lasów.
Tsukumogami -duchy przedmiotów. Według Tsukumogami-emaki, tsukumogami stają się przedmioty, które osiągnęły sto lat, po czym stały się żywe i świadome. Każdy obiekt, który osiągnął ten wiek może stać się yōkai. Tsukumogami uważane są za duchy i nadnaturalne istoty, a nie zaczarowane przedmioty. Tsukumogami radykalnie różnią się wyglądem, w zależności od przedmiotu, z którego powstał. Niektóre z nich, takie jak te pochodzące z papierowych lampionów lub zepsute sandały, mogą mieć łzy w oczach lub ostre zęby. Inne, takie jak różańce lub filiżanki, mogą mieć uśmiechniętą twarz i kończyny, dzięki czemu ukazują się jako przyjazne istoty. Choć tsukumogami zazwyczaj są nieszkodliwe i co najwyżej okazjonalnie płatają figle mogą zaatakować niczego nie podejrzewające ofiary. Można doprowadzić je do gniewu, a one będą zrzeszać się, aby zemścić się na tych, którzy traktują je jako niepotrzebne lub bezmyślnie je wyrzucają. Aby temu zapobiec, do dziś odbywają się uroczystości takie jak Hari Kuyō. Ludzie uważają, że nowoczesne przedmioty nie mogą stać się tsukumogami, ponieważ odpycha je energia elektryczna.
Nue – legendarne stworzenie z japońskiego folkloru (yōkai). Według różnych przekazów ma on głowę małpy, ciało jenota, nogi tygrysa i węża jako ogon. Według legend może przemieniać się w czarną chmurę i latać. Ze względu na swój wygląd jest czasami nazywany japońską chimerą. Nue mają być zwiastunami nieszczęść i chorób.
UBUME-YOUKAI - Zrodzone są z dusz kobiet, które podczas porodów, lub w chwili śmierci myślały o swoich dzieciach i o tym, czy ktokolwiek zapewni im jakąś opiekę i ochronę. Opiekują się też dziećmi, których nikt nie chciał do siebie przyjąć. Między innymi przynoszą im jedzenie. Często też wabią kogoś i przyprowadzają na miejsce, gdzie przebywają ukryte dzieci, prosząc jednocześnie o opiekę nad nimi. Gdy człowiek przystanie na ową prośbę, spokojnie Ubume może odejść. Przedstawiane są w długich białych szatach i czarnych włosach zakrywających pół twarzy.
Źródła:
Czasopismo "KYA", "Mitologie świata.", "Ludy starożytnej Japonii", "Przewodnik ilustrowany po Japonii."
Skupię się jednak na bardziej niepokornych istotach.Pojęcie yōkai tyczy się wszelakich stworów, których boją się Japończycy. Obejmują duchy, widma, demony, zjawy, diabły, złośliwe skrzaty i inne.
Oni czyli diabły. Pojawiają się w najstarszych legendach. Są najczęściej sporych rozmiarów a skóra występuje niemalże w każdym kolorze. Zazwyczaj mają rogi, troje oczu, po trzy palce u rąk i stóp. Noszą przy sobie młot bądź pikę z metalowym bolcem. Czasem przywdziewają tygrysią skórę. Potrafią latać, jednak nieczęsto korzystają z tej umiejętności. Według różnych źródeł mniej lub bardziej inteligentne, za to okrutne, złośliwe i pożądliwe. Nie są przyjazne ludziom i często wyrządzają szkody. Gustują w ludzkim mięsie i nie odmawiają sake. Istnieje żeńska odmiana tych stworzeń - hannya.
Ama-no-jaku to demon wyglądający jak Oni, ale mniejszy. Uwielbia robić ludziom na złość. Potrafi nie tylko czytać w myślach, ale również zaszczepić w nich pokusę czy cel, do którego ludzie dążą za wszelką cenę. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo człowiek starałby się go zrealizować, skutek jest zupełnie odwrotny do pragnień.
Baku - pochodzi z mitologii chińskiej. Specjalizuje się w pożeraniu snów. Jego wizerunek wieszano więc przy łóżkach, by przeganiał koszmary, a także przy łóżkach osób chorych, by "zjadał" choroby.
Gaki to potępieńcy, którzy marnowali jedzenie i za karę trafili do Gakaido, czyli świata głodu. Zjawiają się w ludzkim świecie, aby pożywić się ludzką krwią i mięsem. Mają spiczaste uszy, szerokie usta, wychudzoną sylwetkę, poza pustym, rozdętym jak balon brzuchem.
Goryō – rodzaj japońskich duchów. Ich nazwa składa się z dwóch znaków kanji: 御 (go) oznaczającego honorowy oraz 霊 (ryō) oznaczającego duszę, ducha. Goryō zazwyczaj są duchami mścicielami osób wywodzących się z klasy arystokratycznej, szczególnie osób, które umarły śmiercią męczeńską. Jedynym sposobem, aby ukoić gniew duchów było wezwanie Yamabushi, którzy potrafili wykonać rytuały w celu uspokojenia duszy zmarłego.
HITO-DAMA - odpowiednik orbów. W Japonii uważa się, że to duchy osób niedawno zmarłych, które przybrały postać kulistego, błędnego ognika, pomarańczowego, bladoniebieskiego lub białego. Czasami widuje się je przed śmiercią chorego. Niektórzy uważają, że na wszystkim, czego dotkną, zostawiają substancję zwaną u nas ektoplazmą.
Hitodama - dobrze nam znane błędne ogniki, które zwabiały podróżnych w pułapkę.
Ittan-monen to byt atakujący najczęściej nocą, wyglądem przypominający długi, ognisty całun. Materializuje się nagle w powietrzu, owija wokół twarzy ofiary i zatrzymuje jej oddech.
Jikininki - odpowiednik zombie. Dusze, które za życia grzeszyły egoizmem, pychą i chciwością zamieniają się w jikininki, które pożywiają się ciałami zmarłych, które rozrywają długimi szponami. Jedynym sposobem na przepędzenie ich jest modlitwa duchownego za duszę, która się nim stała.
Jubokko. Występowały w miejscach, gdzie dawniej toczono bitwy. Wierzono, ze drzewa rosnące w pobliżu wchłaniały krew poległych. Tak pojawiały się upiory, których pragnienie zaspokoić mogła właśnie tylko krew. Czekały więc, aż ktoś przysiądzie w cieniu drzewa, krępowały go gałęziami i wysysały krew.
Kappy to stworzenia o wiele inteligentniejsze niż oni, ale i o wiele złośliwsze. Kappa przypomina z wyglądu małpę, ale ciało pokryte jest łuskami albo płytkami jak u żółwi. Przeważnie są wzrostu 10-letniego dziecka. Stwory te żyją w rzekach, stawach i jeziorach. Podobnie jak wampiry wysysają krew, jednak zadowalają się krwią każdej istoty. Niewielkie wgłębienie na czubku głowy po wypełnione jest wodą, co pozwala im przetrwać na lądzie. Gdy woda wysycha, kappa traci moc, a według niektórych podań po prostu ginie. Zwabia do wody dzieci i topi je.
KO-DAMA - duchy zamieszkujące bardzo stare drzewa. Ko-dama nie można zobaczyć, lecz można usłyszeć. Lubią naśladować ludzkie głosy, tworząc tym samym leśne echo. Człowiek, który zetnie drzewo, zamieszkiwane przez ko-dama, narazi się na jego wielki gniew, sprowadzając nieszczęście nie tylko na siebie, lecz także na całą swoją wioskę. Często więc, aby chronić drzewa zamieszkiwane przez' duchowych opiekunów, oplata się wokół ich konarów poświęcone, grube sznury.
NINGYO - Syrenka. Bardzo podobna do swojej europejskiej odpowiedniczki. Różnica w wyglądzie tkwi oczywiście w jej kolorze skóry, rysach twarzy i włosach, które są czarne i proste. Orientalna syrena wydaje się być smutna. Łzy jej natomiast zamieniają się w perły. Legendy wspominają, że jeśli dziewczyna zje mięso pięknej ningyo, czas się dla niej zatrzyma i może żyć przez tysiąc lat, będąc piękną i młodą. Jeśli zrobi to dorosła kobieta, odmłodnieje, wypięknieje i będzie żyła tyle samo. Ningyo nie jest skora do kontaktów z ludźmi, ale czasem pojawia się, aby ich ostrzec lub udzielić rady.
Obake (lub bakemono) - Upiór będący duchem zmarłej osoby. Pojawia się, aby dokończyć ziemskie sprawy. Zazwyczaj kieruje nim miłość lub nienawiść. Obake przebywający na ziemi z powodu miłości, jest dla ludzi niegroźne. Pojawiają się w widmowej, ale miłej dla oka postaci, jaką nosiły za życia. Prawdziwym utrapieniem są natomiast przerażające upiory, które przywołała na świat nienawiść i chęć zemsty. Obake takie w pierwszej kolejności, nękają sprawców swoich nieszczęść, lecz przy okazji obrywa się wszystkim, który upiora widzieli. Zdarza się nawet, że zabijają w akcie zemsty.
Sakura-onna - Piękne strażniczki drzewa będącego symbolem Japonii - wiśni. Ich rolę opiekuńczą wobec wiśni, można porównać do driad, które opiekowały się drzewami, przez nie zamieszkiwane.
Shikigami - Przywoływany do życia przez Onmyo-shi (magów). Wygląda jak mały oni i jest posłuszny woli swojego twórcy. Potrafi przybrać postać dowolnego zwierzęcia lub ptaka. Może również wniknąć w ciało zwierzęcia i przejąć jego wolę. Najgroźniejsze Shikigami potrafią wnikać w duszę człowieka, który w ostateczności może zabić osobę wskazaną mu przez jego Shikigami. Demon może być również groźny dla swojego stwórcy. Zbyt bezwzględnie wykorzystywany może go zaatakować i zabić.
Tengu – mityczne istoty, występujące w japońskim folklorze, sztuce, teatrze i literaturze. Jedne z najbardziej znanych yōkai, niekiedy czczone jako kami w religii shintō. Mimo, że ich nazwa pochodzi od podobnych do psów chińskich demonów (Tiangou), uważano, że tengu przybierają postać drapieżnych ptaków i przedstawiano je jako istoty łączące ludzkie i ptasie cechy. Na najstarszych wizerunkach tengu ukazywane są z dziobami, które następnie w procesie antropomorfizacji uległy przekształceniu w nienaturalnie długie nosy, dając początek współczesnemu popularnemu wyobrażeniu tengu. W buddyzmie tengu uważane były za złośliwe demony i zwiastunów wojny. Wizerunek ten z czasem uległ przekształceniu w opiekuńcze, chociaż nadal niebezpieczne, duchy gór i lasów.
Tsukumogami -duchy przedmiotów. Według Tsukumogami-emaki, tsukumogami stają się przedmioty, które osiągnęły sto lat, po czym stały się żywe i świadome. Każdy obiekt, który osiągnął ten wiek może stać się yōkai. Tsukumogami uważane są za duchy i nadnaturalne istoty, a nie zaczarowane przedmioty. Tsukumogami radykalnie różnią się wyglądem, w zależności od przedmiotu, z którego powstał. Niektóre z nich, takie jak te pochodzące z papierowych lampionów lub zepsute sandały, mogą mieć łzy w oczach lub ostre zęby. Inne, takie jak różańce lub filiżanki, mogą mieć uśmiechniętą twarz i kończyny, dzięki czemu ukazują się jako przyjazne istoty. Choć tsukumogami zazwyczaj są nieszkodliwe i co najwyżej okazjonalnie płatają figle mogą zaatakować niczego nie podejrzewające ofiary. Można doprowadzić je do gniewu, a one będą zrzeszać się, aby zemścić się na tych, którzy traktują je jako niepotrzebne lub bezmyślnie je wyrzucają. Aby temu zapobiec, do dziś odbywają się uroczystości takie jak Hari Kuyō. Ludzie uważają, że nowoczesne przedmioty nie mogą stać się tsukumogami, ponieważ odpycha je energia elektryczna.
Nue – legendarne stworzenie z japońskiego folkloru (yōkai). Według różnych przekazów ma on głowę małpy, ciało jenota, nogi tygrysa i węża jako ogon. Według legend może przemieniać się w czarną chmurę i latać. Ze względu na swój wygląd jest czasami nazywany japońską chimerą. Nue mają być zwiastunami nieszczęść i chorób.
UBUME-YOUKAI - Zrodzone są z dusz kobiet, które podczas porodów, lub w chwili śmierci myślały o swoich dzieciach i o tym, czy ktokolwiek zapewni im jakąś opiekę i ochronę. Opiekują się też dziećmi, których nikt nie chciał do siebie przyjąć. Między innymi przynoszą im jedzenie. Często też wabią kogoś i przyprowadzają na miejsce, gdzie przebywają ukryte dzieci, prosząc jednocześnie o opiekę nad nimi. Gdy człowiek przystanie na ową prośbę, spokojnie Ubume może odejść. Przedstawiane są w długich białych szatach i czarnych włosach zakrywających pół twarzy.
Źródła:
Czasopismo "KYA", "Mitologie świata.", "Ludy starożytnej Japonii", "Przewodnik ilustrowany po Japonii."